به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی افپک، وزارت تحصیلات عالی طالبان در اقدامی کم‌سابقه، شش نفر از اعضای هیأت علمی دانشکده‌های علوم دینی و فرهنگ اسلامی دانشگاه‌های ننگرهار، لغمان و کنر را از مقام خود برکنار کرد. این تصمیم در پی ارزیابی محتوای درسی و فعالیت‌های تبلیغی برخی اساتید علوم دینی گرفته شده و به‌گفته مقامات، هدف از آن جلوگیری از گسترش افکار تندروانه سلفی و وهابی در ساختار آموزش عالی کشور است.
منابع موثق در وزارت تحصیلات عالی طالبان اعلام کرده‌اند که این اقدام، نتیجه بررسی‌های چندماهه یک کمیته ویژه بوده که مأمور ارزیابی محتوای مذهبی تدریس‌شده در دانشگاه‌ها بوده است. بر اساس گزارش بی‌بی‌سی پشتو، این کمیته در سال ۲۰۲۳ تشکیل شده و مأموریت آن «تشخیص و مقابله با آموزه‌های افراط‌گرایانه» در مراکز آموزش عالی بوده است.
دانشگاه‌های شرقی افغانستان، به‌ویژه دانشگاه ننگرهار، از سال‌ها پیش کانون نفوذ جریان‌های سلفی شناخته می‌شدند. طبق گزارش مرکز مطالعات منطقه‌ای افغانستان (AAN)، حضور وهابیت در ساختار آموزشی این دانشگاه‌ها از اوایل دهه ۲۰۰۰ و با حمایت مالی برخی کشورهای عربی به‌ویژه عربستان سعودی تشدید شده بود. حتی برخی اساتید با بورسیه‌های عربستان در این دانشگاه‌ها مشغول به تدریس بودند.
در همین راستا، روزنامه “افغان تایمز” گزارش داده که یکی از اساتید برکنار شده، دارای سابقه تحصیل در دانشگاه اسلامی مدینه بوده و به‌صورت گسترده به ترویج مبانی فکری محمد بن عبدالوهاب در کلاس‌های خود پرداخته است. یکی دیگر از این افراد نیز به‌دلیل سخنرانی‌های علنی علیه مناسک مذهبی حنفی، مورد بازخواست قرار گرفته بود.
یکی از مسئولان محلی در ولایت ننگرهار در گفتگو با رادیو آزادی اظهار داشت که «سیاست رسمی وزارت تحصیلات عالی طالبان، ترویج مذهب حنفی و مقابله با نفوذ تفکرات افراطی وارداتی است». وی افزود که این وزارتخانه درصدد بازنگری در محتوای دروس علوم دینی و حذف منابع متأثر از جریان‌های سلفی است. به گفته او، بازبینی کتاب‌های درسی نیز در دستور کار قرار گرفته است.
طالبان اگرچه خود منتقد تفکرات مدرن در نظام آموزشی هستند، اما در دو سال اخیر در برابر گسترش سلفیت و افکار وهابی موضع‌گیری کرده‌اند. گزارش مؤسسه تحقیقاتی Crisis Group در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که طالبان نگران ظهور جریان‌های افراطی‌تر از خود، مانند داعش خراسان، در دانشگاه‌ها هستند و اقدام اخیر نیز بخشی از همین سیاست پیشگیرانه تلقی می‌شود.
شواهد میدانی نیز نشان‌دهنده تلاش طالبان برای مهار جریان‌های رقیب مذهبی است. در آذر ۱۴۰۱، اداره استخبارات طالبان چندین مدرسه دینی در ولایت کنر را به اتهام «ترویج افکار سلفی» تعطیل کرد. همچنین در سال ۱۴۰۲، یک مرکز آموزشی در لغمان که با کمک مالی نهادی عربستانی اداره می‌شد، به‌طور کامل توقیف شد.
برخی تحلیلگران معتقدند این اقدامات بخشی از رقابت مذهبی و ایدئولوژیک میان طالبان و گروه‌های افراطی سلفی است. به گفته “بارنت روبین”، کارشناس امور افغانستان، طالبان از تکرار تجربه سوریه نگران هستند؛ جایی که گروه‌های افراطی‌تر از بدنه اصلی، انشعاب کرده و به تهدیدی برای خودشان تبدیل شدند. لذا طالبان تلاش دارند قبل از ریشه‌دواندن سلفیت، آن را در نطفه خاموش کنند.
جریان وهابیت در افغانستان عمدتاً از دهه ۱۹۸۰ و همزمان با جنگ شوروی و حمایت‌های مالی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس وارد مدارس دینی شد. در گزارش مؤسسه رَند (RAND) آمده که در فاصله سال‌های ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۱، بیش از ۵۰ میلیون دلار از سوی عربستان سعودی صرف ساخت مدارس سلفی در پاکستان و افغانستان شده است. بسیاری از این مدارس بعدها به پناهگاه گروه‌های افراطی بدل شدند.
مطابق با آمار رسمی وزارت تحصیلات عالی طالبان، در حال حاضر بیش از ۲۴ دانشگاه دولتی و خصوصی در افغانستان دارای دانشکده‌های علوم دینی هستند که نزدیک به ۱۲ هزار دانشجو در آن‌ها مشغول به تحصیل‌اند. در سال ۲۰۲۳، این وزارتخانه اعلام کرد که تمامی اساتید این رشته‌ها باید دارای تأییدیه اعتقادی و آموزشی از نهادهای وابسته به امارت اسلامی باشند.
جامعه بین‌المللی نیز به این تحولات توجه ویژه‌ای نشان داده است. سازمان ملل در گزارش ماهانه خود در فوریه ۲۰۲۴، به نگرانی از «سیاسی شدن فضای علمی افغانستان» اشاره کرده اما در عین حال تأکید کرده که مقابله با افراط‌گرایی مذهبی باید با رعایت اصول حقوق بشر همراه باشد.
انتهای پیام
