به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی افپک، پروژه راه‌آهن ازبکستان–افغانستان–پاکستان به‌تازگی توجه تحلیلگران منطقه‌ای و بین‌المللی را به خود جلب کرده است. الکساندر کنیازف، تحلیلگر شناخته‌شده روسی در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز، این پروژه را نه‌تنها به‌عنوان یک مسیر حمل‌ونقل، بلکه یک ابزار ژئوپلیتیکی برای روسیه توصیف کرده است. وی تأکید دارد که این طرح به مسکو امکان می‌دهد تحریم‌های غرب را با دسترسی به بازارهای جنوب آسیا و آفریقا تا حدودی دور بزند.
این مسیر که از شهر ترمز در ازبکستان آغاز شده و از طریق مزارشریف و کابل به پیشاور پاکستان ختم می‌شود، یک کریدور جدید تجاری در منطقه آسیای مرکزی به‌شمار می‌رود. طبق اعلام وزارت حمل‌ونقل ازبکستان، ساخت این مسیر ریلی حدود ۶ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و پیش‌بینی می‌شود سالانه بیش از ۲۰ میلیون تُن بار از این خط عبور کند. این ارقام نشان‌دهنده اهمیت اقتصادی پروژه هستند.
کنیازف در گفت‌وگو با شبکه RBC روسیه تأکید کرده است که این پروژه می‌تواند جایگزین مناسبی برای مسیرهای سنتی روسیه به اروپا باشد که به‌دلیل تحریم‌ها و جنگ اوکراین مسدود شده‌اند. به گفته وی، «با نهایی شدن این خط، روسیه قادر خواهد بود مستقیماً به اقیانوس هند و سپس بازارهای آفریقایی و خاورمیانه دست یابد.»
بر اساس گزارش مرکز مطالعات آسیای مرکزی در تاشکند، دولت ازبکستان بخش اعظم سرمایه‌گذاری اولیه این پروژه را با مشارکت چین و قطر تأمین کرده است. هم‌اکنون فاز اول طرح به پایان رسیده و توافق‌نامه‌های فنی با افغانستان و پاکستان نیز نهایی شده‌اند. این امر نشان‌دهنده عزم جدی کشورهای درگیر برای تحقق این پروژه است.
نقش روسیه در این طرح نیز به‌صورت غیرمستقیم ولی موثر تعریف شده است. شرکت‌های روسی مانند Russian Railways و Transmashholding به‌عنوان مشاور فنی و تأمین‌کننده تجهیزات مطرح شده‌اند. این اقدام در راستای سیاست توسعه “چندمسیره‌سازی” تجارت خارجی روسیه صورت گرفته که پس از تحریم‌ها به اولویت مسکو تبدیل شده است.
افزون بر بُعد اقتصادی، این مسیر به‌عنوان ابزار حفظ ثبات منطقه‌ای نیز معرفی شده است. کنیازف می‌گوید: «وقتی کشورهای منطقه به‌واسطه تجارت به یکدیگر وابسته می‌شوند، احتمال درگیری و بی‌ثباتی کمتر می‌شود.» این دیدگاه مورد حمایت نهادهای بین‌المللی نظیر بانک توسعه آسیا (ADB) نیز قرار دارد که بخش‌هایی از پروژه را تأمین مالی کرده‌اند.
از لحاظ امنیتی، دولت طالبان نیز نسبت به این طرح رویکرد مثبتی اتخاذ کرده است. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی، در اسفند ۱۴۰۲ اعلام کرد که طالبان امنیت کامل پروژه را تضمین کرده و آن را گامی مهم در توسعه اقتصادی افغانستان دانست. این موضع‌گیری برای ناظران منطقه‌ای پیام روشنی از ثبات نسبی در افغانستان دارد.
نکته مهم دیگر، نقش پاکستان در تکمیل پروژه است. شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، در فروردین ۱۴۰۳ طی نشستی با وزرای اقتصادی اعلام کرد که این طرح یکی از اولویت‌های دولت است و اتصال ریلی به آسیای مرکزی می‌تواند صادرات پاکستان را دو برابر کند. آمار رسمی دولت پاکستان حاکی از افزایش ۳۲ درصدی صادرات از طریق مرزهای شمال‌غربی کشور است.
این پروژه از نظر چین نیز دارای اهمیت راهبردی است. در واقع، برخی کارشناسان معتقدند این مسیر مکمل طرح بزرگ “یک کمربند، یک راه” (BRI) چین است. دولت چین از طریق بانک توسعه صادرات این کشور، حدود ۸۵۰ میلیون دلار وام با بهره پایین برای اجرای بخش‌هایی از مسیر در افغانستان و پاکستان اختصاص داده است.
همچنین در گزارش مؤسسه کارنگی در آوریل ۲۰۲۵ آمده است که این خط ریلی می‌تواند اقتصادهای محصور در خشکی آسیای مرکزی را به بنادر بین‌المللی متصل کرده و مزایای گسترده‌ای برای تجارت جهانی ایجاد کند. این موضوع مورد تأیید نهادهای اقتصادی بین‌المللی از جمله صندوق بین‌المللی پول نیز قرار گرفته است.
تأثیر روانی این پروژه بر جامعه تجاری و اقتصادی منطقه نیز قابل توجه است. بر اساس نظرسنجی‌ای که در ماه مارس ۲۰۲۵ توسط اتاق بازرگانی ازبکستان منتشر شد، ۷۱ درصد شرکت‌های خصوصی این کشور از پروژه استقبال کرده و آن را عامل افزایش صادرات و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل دانسته‌اند.
انتهای پیام
