به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی افق شرقی، یکی از تازه ترین کریدورهای تازه وارد به منطقه غرب آسیا، کریدور ترانس افغان است که شهر ترمذ در ازبکستان را به مزار شریف، کابل، جلال آباد افغانستان و در نهایت به بندر گوادر پاکستان متصل می‌کند، طرح این کریدور نخستین بار در سال ۲۰۱۸ از سوی دولت ازبکستان و با هدف اتصال کشورهای منطقه آسیای میانه به آب های گرم جنوب در سواحل پاکستان مطرح شد، ازبکستان سرمایه گذار اصلی این کریدور ۶۴۷ کیلومتری بوده و روند احداث آن را با ساخت خط ریلی حیرتان – ترمذ آغاز کرده است، این خط آهن در ۱۰ کیلومتری شهر ترمذ در خاک ازبکستان و ۷۵ کیلومتری شهر مرزی حیرتان واقع شده است.
علاوه بر ازبکستان از سه کشور عربستان، قطر و امارات به عنوان دیگر سرمایه گذاران کریدور ریلی ترانس افغان نام برده می شود، همچنین بانک توسعه آسیایی نیز بخشی از هزینه ۴.۵ میلیارد دلاری احداث این کریدور را بر عهده گرفته است، «شوکت میر ضیایف» رئیس جمهور ازبکستان که تلاش مجدانه‌ای برای ساخت کریدور ریلی ترانس افغان طی ماه‌های اخیر به کار بسته است، اخیرا در دیدار با ولادیمیر پوتین همتای روسی خود از وی دعوت کرد تا در پروژه بزرگ ساخت این کریدور ریلی مشارکت نماید،
در مجموع می‌توان گفت که پروژه کریدور ریلی ترانس افغان از اهمیت بالایی برای ازبکستان و البته طالبان برخوردار است، زیرا که در صورت راه اندازی این کریدور، کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی با استفاده از شبکه ریلی ازبکستان و با گذر از کشور افغانستان به آبهای گرم جنوب پاکستان متصل شده و افغانستان از درآمد ترانزیتی بالایی برخوردار خواهد شد، بر اساس برآوردهای صورت گرفته، این مسیر سالانه فرصت انتقال بیش از ۳۸۱ هزار و ۴۶۹ تن محموله تجارتی را از آسیای مرکزی به آسیای جنوبی از طریق افغانستان فراهم می کند.
علت احداث کریدور افغان ترانس چیست؟
براساس آنچه مطرح شد، خط‌آهن ترانس-افغان در راستای ایجاد دسترسی تمام ریلی ازبکستان به بندر گوادر در پاکستان و سپس آبهای گرم بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، هر دو کشور ازبکستان و افغانستان به واسطه محصور بودن در خشکی نیاز فراوانی به ایجاد این کریدور دارند و به همین دلیل در تلاشند تا هرچه سریعتر این مهم اتفاق بیافتد.
این در حالی است که تا پیش از این، هر دو کشور ازبکستان و افغانستان برای دسترسی به آبهای گرم جنوبی نیاز جدی به استفاده از ظرفیت های ترانزیت از بندر چابهار ایران داشته‌اند، اما به دلیل عدم وجود فرآیندهای ترانزیتی سریع و پایدار در زیرساخت‌های این بندر، این دو کشور مجبور به بررسی راه‌های جایگزین برای اتصال به آبهای آزاد جنوبی شده‌اند.
علت کوتاهی در بندر چابهار و شکل‌گیری کریدور ترانس افغان این است که با امضای برجام در سال 1394، قرارداد چابهار موسوم به «موافقت‌نامه تاسیس دالان حمل‌ونقل و گذر بین‌المللی» بین دولت‌های ایران، افغانستان و هند به امضا رسید و طرف مقابل در این قرارداد متعهد به سرمایه‌گذاری ۸۵ میلیون دلاری برای تامین تجهیزات موردنیاز برای اپراتوری بندر شهید بهشتی و اعطای یک خط اعتباری ۱۵۰میلیون دلاری شد، علاوه بر آن مقرر شده بود تا ۵.۱ میلیارد دلار جهت ساخت مجموعه‌ای متشکل از جاده و راه‌آهن در منطقه چابهار سرمایه‌گذاری کند اما در تمام این سال‌ها و با وجود آن که امریکا بندر چابهار را از تحریم معاف کرده است، هندی‌ها به بهانه تحریم حاضر به نهایی کردن قرارداد خود و حضور در بندر چابهار نشدند.
مسیر ریلی بندر چابهار-زاهدان-سرخص جزو مصوبات سفرهای اعضای هیات دولت نهم و دهم به استان‌های سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی بود، که از چابهار آغاز و با عبور از ایرانشهر، خاش، زاهدان، میلک، نهبندان، بیرجند، قاین و گناباد از طریق ایستگاه کالشور در حوزه شهرستان تربت‌حیدریه به راه‌آهن بافق – مشهد متصل می‌شود، بنابراین ترکمنستان و چهار کشور دیگر آسیای مرکزی را از طریق خطوط ریلی به اقیانوس هند متصل می‌کند اما هنوز به دستاوردهای مطلوبی در کشور نرسیده است.
نقاط قوت و ضعف احداث کریدور افغان ترانس
لازم به ذکر است که کریدور ریلی ترانس افغان مانند هر پروژه عمرانی دیگر دارای نقاط قوت و ضعف خاص خود است، اگرچه کشورهای سرمایه داری همچون قطر، عربستان و امارات به همراه نهادهای بزرگ بین المللی در پشت پرده ساخت این کریدور ریلی حضور دارند، اما مناسبات میان طالبان و دولت‌های خارجی هنوز به مرحله‌ای از ثبات نرسیده که بتواند اعتماد سرمایه گذاران برای ورود به پروژه‌های زیرساختی افغانستان را به خود جلب نماید.
نکته دیگر مربوط به شرایط توپوگرافی افغانستان به ویژه در بخش‌های همسایه ایالت وزیرستان پاکستان است، به نحوی که مسیر مذکور دارای گردنه‌ها و دره‌های متعددی بوده که نیازمند احداث پل‌های ریلی با صرف هزینه و زمانی بالا است، همچنین ساخت چنین زیرساخت‌هایی نیازمند مشارکت قدرت‌های بزرگی همچون چین بوده و بدون مشارکت پکن در ساخت کریدور ترانس افغان، بعید به نظر میرسد چنین پروژه ای عملیاتی شود، علاوه‌بر آن یکی از مهم‌ترین مشکلات ساخت محور ریلی ترانس-افغان فارغ از برخی ناآرامی‌های موجود در منطقه، عبور این خط ریلی از منطقه کوهستانی هندوکش در افغانستان است که می‌تواند چالش برانگیز باشد.
با این حال، نقاط قوت متعددی نیز بر سر راه ساخت کریدور ریلی ترانس افغان وجود دارد که باید به عنوان پتانسیل‌های این مسیر مدنظر قرار گیرند، به عنوان مثال مساله تامین امنیت خطوط ریلی و جاده‌های عبوری از جنوب افغانستان که به صورت سنتی در دستان نیروهای طالبان است، با روی کار آمدن امارت اسلامی افغانستان و انتقال قدرت به طالبان تا حد زیادی محقق شده و نگرانی چندان خاصی در این خصوص وجود ندارد.
از سوی دیگر، باید در نظر داشت که کریدور ترانس افغان در امتداد مسیر خود با کریدور همکاری اقتصادی پاکستان و چین یا همان «CPEC» همسو شده و حتی مقصد نهایی مشترک هر دو کریدور نیز بندر گوادر پاکستان است، لذا بعید نیست که چینی‌ها نیز برای مشارکت در ساخت این کریدور اعلام آمادگی نمایند.
تکمیل کریدور ریلی ترانس افغان تا سال ۲۰۲۷
«جسوربِک چورییف» معاون وزیر حمل و نقل ازبکستان اردیبهشت سال جاری در جریان برگزاری سومین مجمع سرمایه گذاری بین المللی تاشکند، از تکمیل پروژه کریدور ریلی ترانس افغان تا سال ۲۰۲۷ خبر داد و اظهار کرد: « در صورت تکمیل این پروژه ریلی، زمان حمل بار میان ازبکستان و اقیانوس هند از ۳۵ روز به ۵ روز کاهش یافته و بیش از ۴۰ درصد در هزینه‌های حمل بار بین دو نقطه یاد شده صرفه جویی خواهد شد.»
وی خاطرنشان کرد: » این پروژه حمل و نقل ریلی نقش بسیار مهمی در ساخت کریدور حمل و نقل اوراسیا ایفا می‌کند. در نتیجه، کشورهای آسیای مرکزی از این طریق به بنادر حاشیه اقیانوس هند دسترسی خواهد داشت، تاکنون کشورهای قزاقستان و روسیه نیز از موافقت خود برای پیوستن به این کریدور ریلی خبر داده اند.»
البته در راستای تسریع در تکمیل این پروژه، یک هیأت عالی رتبه از ازبکستان اردیبهشت ماه سال جاری در سفر به کابل در مورد آغاز کار عملی پروژه خط آهن «افغان–ترانس» گفتگو کردهاند، درهمین راستا اداره خط آهن افغانستان تفاهم‌نامه‌ای با شرکت خصوصی «کامگار» در زمینه توسعه «استیشن نایب آباد» در بندر حیرتان امضا کرد، همچنین الهام محکموف وزیر ترانسپورت ازبکستان عنوان کرد که به زودی تیمی از مهندسان ازبک برای آغاز عملی و امکان سنجی پروژه خط آهن افغان – ترانس به کابل عزیمت می‌کنند.
منطقه هندوکش، تهدیدی برای کریدور ترانس-افغان
بخشی قابل توجهی از کریدور ترانس افغان از رشته کوه‌های هندوکش گذر می‌کند، این موقعیت به ویژه دره پنجشیر که در دامنه جنوب شرقی این منطقه قرار دارد، در زمان تسلط طالبان از جمله نقاط عطف درگیری آن‌ها با نیروهای مقاومت افغانستانی بود و هم‌اکنون نیز اهالی آن محدوده به‌دنبال مبارزه با دولت طالبان هستند.
بنابراین دولت مسلط در افغانستان برای برقراری کریدور ریلی از میان دره‌های کوهستانی هندوکش باید امنیت این منطقه را به خوبی تامین کند و طی تعاملاتی با نیروهای احمدمسعود که همچنان در آن موقعیت نفوذ دارند، بستر امنیتی این مسیر ترانزیتی را مهیا کند، البته بومیان هندوکشی و نیروهای مقاومت افغانی تنها تهدید این پروژه محسوب نمی‌شوند، بلکه مرز پاکستان و افغانستان اخیرا محلی برای آموزش نیروهای داعش خراسان شده است که مقوله نیز نیاز به حل و فصل امنیتی دارد.
با توجه به موارد فوق، کریدور ترانس افغان که به‌دلیل کوتاهی کشورمان نسبت به بندر چابهار مدنظر کشورهای آسیای مرکزی قرار گرفته است، از یک طرف رقیب کریدور شمال-جنوب ایران خواهد بود ولی از طرف دیگر موجب تقویت زیرساخت ترانزیتی افغانستان خواهد بود، البته این پروژه تنها با حمایت کشورهای توسعه یافته منطقه مانند چین و تامین امنیت مسیر کریدوری آن در افغانستان و پاکستان به نتیجه میرسد، بنابراین محتمل‌ترین مسیر اتصال کشورهای آسیای مرکزی به آبهای گرم جنوب پاکستان، کریدور ترانس افغان محسوب می‌شود که برآورد تکمیل آن تا ۲۰۲۷ داده شده است.
انتهای پیام
