به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی افپک، موج جدید مهاجرستیزی علیه افغانستانی‌های ساکن ایران، که پس از ناآرامی‌های سال ۱۴۰۱ تشدید شد، نشان‌دهنده شکل‌گیری یک جریان هماهنگ در فضای مجازی فارسی‌زبان است. بر اساس تحلیل داده‌های توییتر توسط حمیدرضا احمدی و میلاد محمدی، بیش از ۲۵۰ هزار توییت با مضمون ضد مهاجر تنها در شش ماه دوم سال ۱۴۰۱ منتشر شده‌اند که بیش از ۶۰ درصد آنها در بازه‌های زمانی خاص، با هشتگ‌های مشترک و محتوای مشابه همراه بوده‌اند.
بسیاری از این توییت‌ها از حساب‌هایی با مشخصات نامعلوم و تصاویر پروفایل تکراری منتشر شده‌اند که تحلیل‌گران سایبری آن را نشانه‌ای از «هماهنگی مصنوعی» یا همان coordinated inauthentic behavior می‌دانند. به گفته محمدی، «بررسی‌های ما نشان می‌دهد حداقل ۴۵ درصد از حساب‌های منتشرکننده این توییت‌ها در بازه‌های کوتاه‌مدت فعال شده‌اند و به‌صورت متمرکز تنها درباره موضوع مهاجران می‌نویسند.»
ادبیات غالب در این توییت‌ها دارای لحن خشونت‌بار، تحقیرآمیز و گاه آشکارا تهدیدآمیز بوده است. عباراتی مانند «جارو کردن افغانی‌ها»، «ایران ایرانی برای ایرانی» یا «سهم نان ما را افغان‌ها می‌خورند» از پرتکرارترین قالب‌های گفتاری این جریان هستند. گزارش «دقیقه» با نمونه‌برداری آماری نشان می‌دهد که این عبارات در بیش از ۴۰ هزار توییت تکرار شده‌اند.
همزمان با این موج در فضای مجازی، برخی خبرگزاری‌های رسمی و محلی نیز با تولید محتوای هم‌سو، خواسته یا ناخواسته به تقویت این گفتمان دامن زده‌اند. به‌عنوان نمونه، خبرگزاری فارس در گزارشی مورخ ۱۴ مرداد ۱۴۰۲ با تیتر «افغانی‌ها در بازار تهران چه می‌کنند؟» نگرانی‌هایی درباره اشتغال اتباع خارجی را مطرح کرد، بی‌آن‌که به حضور قانونی بخش زیادی از این افراد اشاره کند.
در کنار رسانه‌ها، برخی از چهره‌های سیاسی و اجتماعی نیز بر آتش این جریان دمیدند. اظهارات جنجالی یکی از اعضای شورای شهر تهران در مهرماه ۱۴۰۲ مبنی بر «ضرورت ساماندهی جدی اتباع خارجی و جلوگیری از اشغال مشاغل ایرانی‌ها» در شبکه‌های اجتماعی بازتاب زیادی یافت و توسط صفحات ضد مهاجر بارها بازنشر شد. این سخنان با وجود واکنش منفی برخی فعالان حقوق بشر، مورد استقبال بخشی از کاربران نیز قرار گرفت.
در مواردی، خشونت‌های آنلاین به خشونت‌های فیزیکی نیز منجر شده‌اند. در تیرماه ۱۴۰۲، ویدئویی از ضرب‌وشتم یک نوجوان افغانستانی در مترو تهران منتشر شد که موجی از واکنش‌ها را در پی داشت. پلیس اعلام کرد که عامل این حمله بازداشت شده، اما کاربران فضای مجازی نقش تحریک‌های مکرر آنلاین را در شکل‌گیری چنین حوادثی بسیار جدی ارزیابی کردند.
بررسی موردی تجربه کشورهای دیگر، همچون آلمان و بریتانیا نیز نشان می‌دهد که بین موج‌های نفرت آنلاین و وقوع خشونت واقعی رابطه‌ای معنادار وجود دارد. در گزارش بنیاد «دمکراسی دیجیتال» آلمان آمده است که در ۷۰ درصد از حملات نژادپرستانه بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰، نشانه‌هایی از تحریک‌های مجازی دیده می‌شود.
در ایران نیز نمونه‌هایی از این تأثیرگذاری آشکار است. در مرداد ۱۴۰۱، پس از انتشار یک کارزار آنلاین با هشتگ «نه به کار اتباع»، تعدادی از کارگران افغانستانی در شهرک صنعتی شمس‌آباد اخراج شدند. منابع محلی گزارش دادند که این اقدام، مستقیماً تحت تأثیر فضای رسانه‌ای مجازی صورت گرفت.
این جریان سازمان‌یافته نه تنها امنیت روانی مهاجران را هدف گرفته، بلکه همزیستی تاریخی دو ملت ایران و افغانستان را با چالش مواجه کرده است. به گفته سهراب بهاروند، فعال مدنی حوزه مهاجران، «برخوردهای ناشی از فضای مجازی، بسیاری از خانواده‌ها را به مهاجرت معکوس یا پنهان‌زیستی کشانده است؛ این روند خطرناکی برای آینده روابط فرهنگی دو کشور است.»
با وجود افزایش تنش‌ها، برخی نهادها و سازمان‌های مردم‌نهاد تلاش کرده‌اند تا در مقابل موج مهاجرستیزی ایستادگی کنند. کمپین «ایران برای همه» که از آذر ۱۴۰۲ توسط گروهی از کنشگران راه‌اندازی شده، در تلاش است با تولید محتوای آگاهی‌بخش، افکار عمومی را نسبت به خطرات نفرت‌پراکنی هشدار دهد. این کمپین تا اسفند ۱۴۰۲ بیش از ۵ میلیون بازدید در فضای مجازی داشته است.
انتهای پیام
