به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی افپک، در یک تحول کم‌سابقه، گروه طالبان برای نخستین بار در نشست رسمی «دیپلماسی آب در آسیای مرکزی» در تاشکند شرکت کرده است. این نشست با هدف گفت‌وگوی چندجانبه پیرامون بحران آب و تغییرات اقلیمی در منطقه برگزار شد. طالبان با اعزام نثار محمد نعمان، رئیس تنظیم منابع آب، تلاش کرده تا خود را در قامت یک بازیگر منطقه‌ای مسئول معرفی کند. این اتفاق می‌تواند آغازگر نوعی مشروعیت‌یابی فنی برای طالبان باشد، هرچند که هنوز از سوی کشورهای منطقه و جامعه جهانی به‌رسمیت شناخته نشده‌اند.
طبق گزارش رسانه‌های ازبکستان، این نشست با حضور نمایندگان رسمی کشورهای آسیای مرکزی شامل ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان برگزار شد و برای نخستین بار، نماینده‌ای از طالبان نیز به عنوان نماینده رسمی دولت افغانستان در این رویداد شرکت کرد. این حضور به‌وضوح حاکی از تغییر سیاست‌های طالبان در قبال روابط منطقه‌ای است؛ تغییری که می‌تواند پیامدهایی جدی در مناسبات فرامرزی، به‌ویژه در حوزه آب، به‌دنبال داشته باشد.
نثار محمد نعمان، مقام بلندپایه طالبان، در جریان سخنرانی خود در این نشست اعلام کرد: «مدیریت منابع آبی مستلزم همکاری و گفت‌وگوهای مشترک میان کشورهاست. بدون همکاری، مقابله با بحران‌های اقلیمی ممکن نیست.» این موضع‌گیری صریح، گواه تلاش طالبان برای ورود به حوزه‌هایی فراتر از سیاست داخلی و توسعه چهره‌ای مسئولیت‌پذیر از خود در سطح منطقه‌ای است. گفتنی است افغانستان یکی از سرچشمه‌های اصلی رودهای مهم منطقه‌ای است.
افغانستان سرچشمه دو رود کلیدی، هیرمند و آمودریا، است که نقشی حیاتی در تأمین آب کشورهای همسایه مانند ایران، ترکمنستان و ازبکستان دارد. طبق آمار رسمی وزارت نیرو ایران، بیش از ۷۵ درصد منابع آبی استان سیستان‌وبلوچستان به رود هیرمند وابسته است. همچنین طبق داده‌های سازمان محیط‌زیست ازبکستان، بیش از ۳۰ درصد منابع کشاورزی این کشور به آب‌های جاری از افغانستان وابسته‌اند. این موضوع جایگاه استراتژیک افغانستان را در دیپلماسی آبی منطقه برجسته کرده است.
در سال‌های اخیر، مدیریت منابع آبی به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کشورهای آسیای مرکزی تبدیل شده است. طبق گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۲۳، آسیای مرکزی یکی از پنج منطقه در معرض بیشترین خطر خشکسالی و بحران آبی است. همین امر، کشورها را ناچار کرده تا با هر قدرت حاکمی در افغانستان گفت‌وگو کنند، ولو آنکه مشروعیت سیاسی آن قدرت همچنان محل مناقشه باشد. این واقع‌گرایی سیاسی، زمینه‌ساز حضور طالبان در نشست تاشکند شده است.
با این حال، تردیدهایی جدی درباره توانایی طالبان در مدیریت مسئولانه منابع آبی مطرح است. بر اساس گزارش مؤسسه تحقیقاتی Crisis Group، ساختار اداری طالبان همچنان فاقد تخصص، شفافیت و پاسخگویی لازم است. علاوه بر آن، عدم عضویت رسمی افغانستان در برخی نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی نیز موجب شده که ظرفیت مشارکت فنی آن محدود باقی بماند. به همین دلیل، برخی کارشناسان این حضور را صرفاً تاکتیکی و تبلیغاتی می‌دانند.
برخی رسانه‌های منطقه‌ای نظیر «تولی‌نیوز» و «ازبک دیلی»، به نقل از مقامات وزارت منابع آب ازبکستان اعلام کردند که “دعوت از نماینده طالبان به این نشست در راستای گفت‌وگوهای فنی و نه به‌رسمیت‌شناسی سیاسی صورت گرفته است.” این تفکیک میان همکاری فنی و تعامل سیاسی نشان می‌دهد که کشورها در حال آزمون عملی رفتار طالبان هستند، پیش از آنکه به پذیرش رسمی تن دهند.
افغانستان تاکنون در حوزه دیپلماسی آب کمتر فعال بوده است. در دوران جمهوری پیشین، برخی توافقات دو یا چندجانبه با ایران و ترکمنستان درباره آب انجام شد، اما بسیاری از آن‌ها به اجرا نرسید. طالبان اکنون با شرکت در چنین نشست‌هایی در پی احیای این نقش منطقه‌ای و بازسازی تصویر دولت‌داری خود است. با این حال، برای موفقیت در این مسیر، اصلاحات عمیق‌تری در ساختار تصمیم‌گیری این گروه لازم است.
نشریه معتبر «اکونومیست» در شماره ماه مارس ۲۰۲۴ تحلیل کرده بود که «تنها راه طالبان برای بقا در ساختار منطقه‌ای، عبور از چارچوب‌های صرفاً نظامی و ورود به دیپلماسی کاربردی است.» این تحلیل در پرتو حضور جدید طالبان در دیپلماسی آب، نمود عملی پیدا کرده است. طالبان با انتخاب موضوعی فنی مانند آب، از دروازه‌ای کم‌تنش وارد میدان همکاری‌های چندجانبه شده است.
انتهای پیام
