به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی افپک، تالاب بین‌المللی هامون که در مرز ایران و افغانستان واقع شده است، یکی از بزرگ‌ترین کانون‌های گردوغبار در منطقه سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که ۷۰ درصد از چشمه‌های فعال گردوغبار تالاب هامون در خاک افغانستان قرار دارند و تنها ۳۰ درصد آن در داخل ایران واقع شده است. این وضعیت موجب شده تا معضل گردوغبار در منطقه فراتر از مرزهای ایران باشد و نیازمند همکاری‌های بین‌المللی برای کنترل این پدیده باشد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان در نشست خبری اخیر خود تأکید کرد که خشکسالیهای چندساله، کاهش بارش‌ها و کم‌آبی شدید در تالاب هامون، شرایط را برای گسترش کانون‌های گردوغبار فراهم کرده است. وی گفت: «خشک شدن بخش‌های وسیعی از تالاب هامون سبب شده که خاک ریزدانه و شن‌های روان به عنوان منابع گردوغبار فعال شوند و هر بار با وزش بادهای فصلی، این گردوغبار به سمت ایران منتقل شود.»
بر اساس گزارش‌های سازمان محیط‌زیست ایران و سازمان ملل، وقوع گردوغبار در استان سیستان و بلوچستان موجب افزایش روزهای ناسالم برای تنفس شده است. آمار رسمی نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر تعداد روزهای ناسالم تنفسی به بیش از ۶۰ روز در سال افزایش یافته است که تأثیرات جدی بر سلامت کودکان، سالمندان و بیماران تنفسی داشته است. این آمار در شهر زاهدان و دیگر شهرستان‌های استان بسیار ملموس است.
طبق تحقیقات سازمان هواشناسی ایران، منطقه تالاب هامون به دلیل قرارگیری در کمربند خشک و نیمه‌خشک، همواره مستعد وقوع پدیده گردوغبار بوده است. با این حال، خشکسالیهای متوالی و تخریب اکوسیستم تالاب، شدت این پدیده را افزایش داده است. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان افزود: «اگر اقدامات جدی و فوری انجام نشود، تعداد روزهای دارای گردوغبار در منطقه بیش از پیش افزایش خواهد یافت و پیامدهای اقتصادی و زیست‌محیطی جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت.»
محققان دانشگاه زاهدان نیز با تحلیل تصاویر ماهواره‌ای بیان کردند که بین سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲، سطح آب تالاب هامون به کمتر از ۲۰ درصد ظرفیت اصلی خود رسیده است که این امر به‌طور مستقیم باعث فعال شدن گسترده کانون‌های گردوغبار شده است. این داده‌ها توسط سازمان‌های بین‌المللی مانند ناسا نیز تأیید شده‌اند و نشان از وخامت وضعیت تالاب دارند.
از سوی دیگر، کارشناسان سازمان ملل در گزارشی در سال ۲۰۲۳ تصریح کردند که خشکسالیهای اخیر در افغانستان که منشأ اصلی ۷۰ درصد کانون‌های گردوغبار تالاب هستند، پیامدهای محیط‌زیستی و انسانی گسترده‌ای داشته است. این شرایط به‌ویژه در منطقه هلمند و فراه افغانستان منجر به خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها شده که بستر را برای ایجاد کانون‌های جدید گردوغبار فراهم کرده است.
یکی از چالش‌های اصلی مقابله با گردوغبار در منطقه، عدم همکاری موثر بین دو کشور ایران و افغانستان است. محدودیت‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی مانع از اجرای پروژه‌های مشترک احیای تالاب و مهار کانون‌های گردوغبار شده است. به گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان، «برقراری تعاملات سازنده و همکاری فنی با دولت افغانستان از ضروری‌ترین راهکارها برای کنترل این معضل است.»
در ایران نیز کانون‌های حمل گردوغبار و شن‌های روان وجود دارد که تحت تأثیر کانون‌های ثابت گردوغبار در افغانستان به سمت کشور ما گسترش می‌یابد. این کانون‌ها بیشتر در دشت‌های سیستان و مناطق مرزی فعال هستند و هر ساله به‌ویژه در فصول بهار و تابستان، بار آلودگی هوای سیستان و بلوچستان را تشدید می‌کنند.
وزارت بهداشت ایران نیز در گزارشی اعلام کرده است که بیماری‌های تنفسی مرتبط با گردوغبار در استان سیستان و بلوچستان طی پنج سال اخیر افزایش چشمگیری داشته است. در سال ۱۴۰۱ بیش از ۱۵ هزار مورد مراجعه بیماران تنفسی به مراکز درمانی استان ثبت شده که نسبت به سال ۱۳۹۶، حدود ۴۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد. این روند نگران‌کننده بر هزینه‌های بهداشتی و درمانی استان افزوده است.
یکی از اقدامات انجام شده توسط سازمان محیط‌زیست ایران، طرح احیای تالاب هامون و افزایش پوشش گیاهی در حاشیه تالاب است. با این حال، نبود منابع آبی کافی و مشکلات تامین حق‌آبه از رودخانه هیرمند، روند احیا را کند کرده است.
انتهای پیام
